ΔΥΟ ΛΕΞΕΙΣ

 Εις ανάμνηση του εξαιρετικού ανθρώπου και καλλιτέχνη Ευριπίδη Μασάκη.

Ύψος καβαλάρη, πιέσεις καπακιού.

    Πολλές φορές, από την έναρξη της ενασχόλησής μου με την μαγική τέχνη της οργανοποιίας, με προβλημάτισε ένα φαινόμενο που σύμφωνα με τα δεδομένα δεν είχε λογική ύπαρξης. Παρατηρούσα μπουζούκια με καβαλάρη "φυσιολογικού" ύψους, να παρουσιάζουν υποχώρηση είτε μικρή, είτε μεγάλη του καπακιού. Έτυχε να αλλάξω καπάκι σε μπουζούκι, λόγω μεγάλης παραμόρφωσής του, με τα παρακάτω χαρακτηριστικά.
     1. Πάχος καπακιού περίπου 3 χιλιοστά.
     2. Ύψος καμαριών 17 χιλιοστά, πάχος καμαριών σχεδόν 6,5 χιλιοστά.
     3.  Ύψος καβαλάρη περίπου 12 χιλιοστά.

    Χαρακτηριστικά τα οποία δεν δικαιολογούσαν την ύπαρξη παραμόρφωσης του καπακιού, πόσο μάλλον αυτού του μεγέθους. Το τρωτό σημείο αυτής της κατασκευής, το οποίο διαπίστωσα αφού αφαίρεσα το καπάκι, ήταν η μεγάλη ελαστικότητα του σκάφους, που επέτρεπε πολύ εύκολα την κίνηση που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα, κίνηση που μπορεί να δικαιολογήσει την βύθιση και παραμόρφωση του καπακιού. 

    Αυτή η ελαστικότητα και ιδίως του χείλους του σκάφους, αντιμετωπίστηκε με την κόλληση εσωτερικά του χείλους δύο κομματιών ξύλου, χωρίς εγκοπές για το λύγισμά τους, όπως φαίνεται στην παρακάτω φωτογραφία.  

     Αυτή την λογική την ακολουθώ εξ αρχής στις δικές μου κατασκευές.

      Παρόλα αυτά, από τότε είχα την αίσθηση, ότι τουλάχιστον όσον αφορά στο θέμα του ύψους του καβαλάρη, κάτι παραπάνω συμβαίνει από αυτό που βλέπουμε. 
      Πάμε λοιπόν να εξετάσουμε πιο διεξοδικά το θέμα. Ας τοποθετήσουμε τις δυνάμεις σε ένα σύστημα αντιγραφή της χορδής ενός π.χ. μπουζουκιού.

 Όπου "χορδή" ΑΔΒ και "καβαλάρης" ΔΓ. Έχουμε λοιπόν, την δύναμη F1 που για κάθε χορδή, νότα κουρδίσματος και κλίμακα  είναι σταθερή και συγκεκριμένη, την F2 δύναμη που εφαρμόζεται μέσω του καβαλάρη στο καπάκι και την Fολ συνισταμένη αυτών των δύο. Όπως βλέπουμε στο παρακάτω σχήμα, όσο ψηλώνει το ΔΓ, τόσο μεγαλώνει η γωνία ω όπως και οι δυνάμεις F2 και Fολ, με την F1 να παραμένει σταθερή. Αντίστροφα όσο κονταίνει το ΔΓ, τόσο μικραίνει η γωνία ω όπως και οι F2 και  Fολ, κρατώντας πάντα σταθερή την F1. H F2 μηδενίζεται όταν μηδενιστεί η γωνία ω, δηλαδή όταν η "χορδή" ΑΔΒ ευθυγραμμιστεί, συμπέσει με τον άξονα ΑΒ. Σε αυτή την περίπτωση Foλ = F1.

       Ας μεταφέρουμε τώρα το σύστημα σε ένα μπουζούκι. Για την ακρίβεια σε δύο μπουζούκια, με την ίδια κλίμακα 67 εκατοστών, αλλά με διαφορετική λογική κατασκευής και με το ίδιο ύψος καβαλάρη 10,5 χιλιοστά.

    Το Α βρίσκεται στην κορυφή του ζυγού στο καράολο και το Β στο σημείο της χορδιέρας, όπου οι χορδές  γυρίζουν για να πιάσουν στις εγκοπές της χορδιέρας.

     Όσον αφορά στα μπουζούκια που εξετάζουμε, στο πρώτο το καπάκι είναι ευθεία από την ένωση μάνικου-σκάφους μέχρι το τέλος της ηχητικής οπής και από εκεί πέφτει σταδιακά για να φθάσει στην περιοχή της χορδιέρας στα - 5 χιλιοστά, με το μάνικο μέσα στον τάκο να μην έχει κλίση. Αυτό προφανώς γίνεται με κατέβασμα του χείλους του σκάφους σταδιακά από την περιοχή του καμαριού που βρίσκεται κοντά στον καβαλάρη, έως την περιοχή της χορδιέρας. Στο δεύτερο μπουζούκι το καπάκι στον διαμήκη άξονα είναι τελείως ευθεία και το ύψος του καβαλάρη επιτυγχάνεται με μια μικρή κλίση της τάξης των 0,24 μοιρών του μάνικου μέσα στον τάκο.

    Τοποθετώντας τον καβαλάρη ύψους 10,5 χιλιοστών στο σύστημα, με τα υπόλοιπα γεωμετρικά στοιχεία αυτά του μπουζουκιού, βλέπουμε ότι η γωνία ω για αυτό το ύψος είναι ίση με 5,45 μοίρες.

     Αν εξετάσουμε το πρώτο μπουζούκι τότε έχουμε την παρακάτω εικόνα.

     Έχουμε γωνία ω=6,41 μοίρες δηλαδή μεγαλύτερη από 5,45 μοίρες ( άρα και μεγαλύτερη F2 και Fολ ) παρότι το ύψος του καβαλάρη που βλέπουμε είναι 10,5 χιλιοστά. Επίσης βλέπουμε ότι η F2 μηδενίζεται εφόσον το σημείο Δ συμπέσει με το σημείο Γ, το οποίο βρίσκεται κάτω από το καπάκι. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι, στην περίπτωση που εξετάζουμε, παρότι ο καβαλάρης έχει ύψος 10,5 χιλιοστά, η δύναμη που ασκείται στο καπάκι, είναι δύναμη που αντιστοιχεί  σε υψηλότερο  καβαλάρη και συγκεκριμένα σε καβαλάρη ύψους  12,24 χιλιοστά περίπου.

    Όσον αφορά στο δεύτερο μπουζούκι, έχουμε την παρακάτω εικόνα.

     Έχουμε γωνία ω= 4,91 μοίρες, επίσης διαφορετική από αυτή που αντιστοιχεί σε καβαλάρη 10,5 χιλιοστά, μικρότερη αρά και μικρότερες F2 και Fολ. Συγκεκριμένα η πίεση που ασκείται στο καπάκι, αντιστοιχεί σε καβαλάρη ύψους 9,56 χιλιοστών περίπου, παρότι εμείς βλέπουμε καβαλάρη 10,5 χιλιοστά.

    Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η αναφορά του ύψους του καβαλάρη που βλέπουμε, η οποία γίνεται συνήθως για να υποθέσουμε το αν το καπάκι δέχεται μικρές οι μεγάλες τάσεις ή για το αν το όργανο θα μπορούσε να είναι πιο πρίμο ή μπάσο κλπ. δεν είναι μια ασφαλής αναφορά. Επίσης γίνεται κατανοητό ότι μεταφέροντας τα γεωμετρικά στοιχεία της κατασκευής σε σχέδιο ή σχεδιαστικό πρόγραμμα, μπορούμε να υπολογίσουμε με σχετική ακρίβεια το "πραγματικό" ύψος του καβαλάρη.

    Τώρα σε περίπτωση που παρά τις εκτιμήσεις μας, κάποια κατασκευή αρχίσει να παρουσιάζει υποχώρηση-βούλιαγμα του καπακιού, πριν αποφασίσουμε την αντικατάσταση του καπακιού, μια ανώδυνη λύση ανακούφισης του, είναι η κατασκευή από σκληρό ξύλο π.χ. έβενο, παλίσανδρο κλπ, της παρακάτω διάταξης 

 την οποία τοποθετούμε κάτω από το καπάκι της χορδιέρας, έτσι ώστε οι χορδές να περνάνε πάνω από την κατασκευή.

     Με αυτόν τον τρόπο μειώνουμε την γωνία ω και ως εκ τούτου και τις F2 και Fολ. Το ύψος της κατασκευής εξαρτάται από το πόσο θέλουμε να μειώσουμε την γωνία ω και σε συνδυασμό με το πόσο πιο μπάσο θέλουμε να κάνουμε τον ήχο.

     Αυτά τα ολίγα για προβληματισμό και πειραματισμό.

Κατασκευή τετράχορδου μπουζουκιού 17

    Η τελευταία εργασία είναι το λουστράρισμα. Μια τελείως διαφορετική τέχνη, ιδιαίτερα απαιτητική. Προσωπικά προτιμώ το ακρυλικό βερνίκι δύο συστατικών με την αντίστοιχη προεργασία. Έχω διαπιστώσει ότι δεν έχει αρνητική επιρροή στον ήχο.
   Η διαδικασία περιλαμβάνει δύο χέρια προεργασίας, με τρίψιμο με γυαλόχαρτο 400. Αν το ξύλο του σκάφους είναι πολύ πορώδες, πιθανόν να χρειαστούν περισσότερα χέρια.
Προσέχουμε ιδιαίτερα στο καπάκι, κατόπιν και του τριψίματος, το στρώμα της προεργασίας να είναι πολύ λεπτό.
   Στην συνέχεια ψεκάζουμε το τελικό χέρι και συνεχίζουμε την επεξεργασία με γυαλόχαρτο νερού. Προσωπικά χρησιμοποιώ γυαλόχαρτο νερού 3000, με απαλές κινήσεις. Με αυτήν την διαδικασία απομακρύνεται η πιθανή ανωμαλία της επιφάνειας που ονομάζουμε "φλούδα πορτοκαλιού" και όποιες άλλες ατέλειες που οφείλονται σε αιωρούμενα σωματίδια. Στο τέλος περνάω με πολύ μαλακό πανί, πολύ λεπτή αλοιφή με το χέρι και το όργανο είναι έτοιμο να αρματωθεί.
    Όσον αφορά στην διαδικασία, υπάρχουν πολλά βίντεο στο διαδίκτυο όπου περιγράφεται η διαδικασία του ψεκάσματος. 

    Με την παρούσα ανάρτηση, ολοκληρώνεται ένα πολύ όμορφο ταξίδι που ξεκίνησε το 2011, που επί της ουσίας ήταν και ο στόχος της ιστοσελίδας. Νομίζω ή καλύτερα θέλω να πιστεύω ότι υπάρχει ένας αναλυτικός και κυρίως με συγκεκριμένα στοιχεία οδηγός, τον οποίο μπορεί να συμβουλευτεί ένας αρχάριος στο ξεκίνημά του. Όλα τα αναγραφόμενα στο ιστολόγιο, αποτελούν προσωπικές απόψεις, οι οποίες δεν είναι απαραιτήτως οι σωστότερες. Απλά είναι γνώσεις που απέκτησα ή πολύ περισσότερο "αποκάλυψα" μέσα από πειραματισμούς και με την βοήθεια σχετικών γνώσεων που είχα από τις σπουδές μου (στατική, σχεδιαστικά και 3D προγράμματα κλπ). Οπωσδήποτε μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία και ο καθένας ανάλογα με τις ικανότητες και το ενδιαφέρον του, να τις εξελίξει.
     Θέλω να ευχαριστήσω τα μέλη του ιστολογίου, αλλά και τους υπολοίπους  που βοήθησαν στην διαδικασία της διάδρασης και ανταλλαγής απόψεων και εύχομαι σε όλους καλή απόλαυση αυτής της μαγικής ενασχόλησης και καλές κατασκευές.
     Από εδώ και στο εξής νέες αναρτήσεις θα γίνονται μόνο όταν υπάρχει κάτι που θα αξίζει τον κόπο να αναρτηθεί.
     

Κατασκευή καβαλάρη

     Ο καβαλάρη μπορεί να κατασκευαστεί από διάφορα ξύλα. Προσωπικά προτιμώ πρώτα παλίσανδρο και μετά έβενο.
   Η εργασία ξεκινάει με την επεξεργασία της κάτω πλευράς, δηλαδή της έδρασης του καβαλάρη στο καπάκι. Το κομμάτι του ξύλου που θα γίνει καβαλάρης, έχει μήκος το μισό του πλάτους του καπακιού στο σημείο που εδράζεται ο καβαλάρης, αυξημένο κατά ένα εκατοστό. Για παράδειγμα, αν το πλάτος του καπακιού στο σημείο που εδράζεται ο καβαλάρης είναι 30 εκατοστά, ο καβαλάρης θα είναι 16 εκατοστά.
   Η επεξεργασία γίνεται είτε με το χέρι, είτε με μια διάταξη που έχω αναλύσει σε προηγούμενη ανάρτηση και φαίνεται στις παρακάτω φωτογραφίες, δεξιά.

     Η υπόψη διάταξη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε πάνω στο καπάκι του οργάνου (πρώτη φωτογραφία), είτε όπως προτιμώ πάνω σε μια άλλη διαμορφωμένη επιφάνεια (δεύτερη φωτογραφία) με κλίση μισό χιλιοστό περισσότερο από την κλίση του καπακιού, έτσι ώστε αφού κουρδιστεί το όργανο, η έδραση του καβαλάρη να εφαρμόζει απόλυτα στο καπάκι, σε όλα τα σημεία. 

     Με την υπόψη διάταξη, η επεξεργασία της επιφάνεια έδρασης του καβαλάρη γίνεται με απόλυτο τρόπο και αν το κομμάτι του ξύλου τοποθετηθεί κατάλληλα στην διάταξη, επιτυγχάνεται ταυτόχρονα και η πολύ μικρή κλίση του καβαλάρη προς την χορδιέρα, απαραίτητη μεταξύ άλλων για την καθαρότητα του ήχου. Παρακάτω δύο φωτογραφίες με κατασκευαστικά σχέδια της διάταξης. Οι διαστάσεις μπορούν να τροποποιηθούν ανάλογα με το τι εξυπηρετεί τον καθένα.

    Με την ολοκλήρωση της επεξεργασίας της έδρασης, προχωράμε στην μορφοποίηση του καβαλάρη, αφού έχουμε επιλέξει σχέδιο. Προσωπικές μου επιδιώξεις είμαι με το πέρας της διαμόρφωσης το πλάτος της έδρασης να είναι περίπου 5,5 χιλιοστά, το πλάτος του κόκαλου στην κορυφή του να είναι περίπου 3 χιλιοστά και το ύψος του κόκαλου περίπου 3 χιλιοστά. Παρακάτω μερικές φωτογραφίες, από επεξεργασία καβαλάρη.

         Στην συνέχεια γίνεται η χάραξη των κόκαλων του καβαλάρη και του ζυγού. Η χάραξη γίνεται με ειδικά λιμάκια της μορφής που φαίνεται στην παρακάτω φωτογραφία.

   
    Ανάλογα με την διατομή της χορδής, χρησιμοποιείται και η κατάλληλη λίμα. Η χάραξη γίνεται έτσι ώστε η μισή διατομή της χορδής να βρίσκεται μέσα στο κόκαλο, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.

   Παρακάτω μερικοί λανθασμένοι τρόποι χάραξης , σε σχέση με τον παραπάνω αναφερόμενο, σύμφωνα με διεθνή βιβλιογραφία, προς αποφυγή παρεξηγήσεων.

Κλίση καράολου - αντιλαμβανόμενη τάση χορδών

      Η σημερινή ανάρτηση, προέκυψε από πρόσφατη συζήτηση, παρότι το θέμα με είχε απασχολήσει και παλαιότερα σε συζητήσεις στο luthier.gr.

     Το ερώτημα λοιπόν είναι αν το μέγεθος της γωνίας που σχηματίζει το καράολο με το μάνικο, επηρεάζει κάποιον τομέα της κατασκευής ή της συμπεριφοράς του οργάνου.

     Όσον αφορά στο τομέα της στατικής του οργάνου, η απάντηση είναι σχετικά "εύκολη". Όσο μικρότερη είναι αυτή η γωνία, τόσο μεγαλύτερη είναι η επιφάνεια κόλλησης του καράολου με το μάνικο, επομένως καλύτερο για την αντοχή αυτής της ευαίσθητης περιοχής.

      Πάμε τώρα να εξετάσουμε την όποια επιρροή στην τάση των χορδών. Θα εξετάσουμε δύο όργανα με κλίμακα 67 εκατοστά, από τα οποία στο ένα το καράολο με το μάνικο σχηματίζει γωνία 10 μοιρών, ενώ στο άλλο 16 μοιρών. Και στα δύο όργανα το μήκος του καράολου είναι 17 εκατοστά και το πρώτο κλειδί της χορδής ΡΕ, απέχει από τον ζυγό 5 εκατοστά.

           Όπως γνωρίζουμε, η χορδή για να κουρδιστεί ΡΕ, πρέπει και στις δύο περιπτώσεις η F1 να είναι ίση με 7,58 κιλά.
        Πάμε τώρα να δούμε τις Fολ που είναι η συνολική τάση που εφαρμόζεται στην χορδή από το κλειδί, και την δεύτερη συνιστώσα της Fολ την F2, που εφαρμόζεται σχεδόν κάθετα στον ζυγό.
       Χρησιμοποιώντας τους τύπους :
       α.   cos ω = F1/Fολ  και
       β.   sin  ω = F2/Fολ   και ότι η ω γωνία στην πρώτη περίπτωση είναι 23,02 μοίρες ενώ στην δεύτερη 28,18 μοίρες έχουμε :

        α. Στην περίπτωση της γωνίας μεταξύ καράολου και μάνικου  10 μοιρών  F2 = 3,22 κιλά και  Fολ=8,24 κιλά
        β. Στην περίπτωση της γωνίας μεταξύ καράολου και μάνικου  16 μοιρών  F2 = 4,06 κιλά και  Fολ=8,60 κιλά

       Βλέπουμε ότι όσο μεγαλώνει η γωνία, τόσο μεγαλώνει η συνολική τάση, αλλά και η τάση που εφαρμόζεται πάνω στον ζυγό. Αποτέλεσμα η αντιλαμβανόμενη τάση των χορδών (δηλαδή το πως αντιλαμβάνεται ο παίχτης του οργάνου την ελαστικότητα της χορδής) να αυξάνεται. Κοινώς όσο αυξάνεται η γωνία το όργανο γίνεται σκληρότερο για τον παίκτη. 
      Επομένως η μικρή γωνία μεταξύ καράολου και μάνικου, εξυπηρετεί και στην στατική, αλλά και στην μαλακή αίσθηση των χορδών στα δάκτυλα του παίχτη. Πρέπει όμως η επιλογή της να είναι ισορροπημένη, έτσι ώστε να αποφεύγεται το φαινόμενο της πλαδαρότητας των χορδών.